Ćwiczenie 5

Do wykonania ćwiczenia konieczne będzie użycie zaawansowanego edytora tekstu np. z pakietu LibreOffice (analogicznie jak w ćwiczeniu 4).

PODSTAWOWE ZASADY EDYCJI TEKSTU

W przypadku tekstów naukowych, takich jak na przykład prace dyplomowe czy zaliczeniowe, styl tekstu powinien być jednolity. Oznacza to, że poszczególne elementy, takie jak czcionki, akapity, numerowanie/wypunktowanie, czy też odnośniki powinny być jednolicie sformatowane. Dobrą praktyką jest trzymanie się następujących zasad:

• Czcionki. W całym dokumencie zwykle stosuje się jeden krój czcionki i jest to czcionka kroju szeryfowego, zwykle Times New Roman, Georgia, Nimbus Roman. Szeryfy to niewielkie kreseczki, które dodane są do liter w celach dekoracyjnych. Czcionki szeryfowe zwiększają czytelność pisma w wersji drukowanej. W uzasadnionych przypadkach można zastosować w dokumencie drugi krój pisma, np. dla nagłówków. Do tworzenia tytułów i nagłówków zastosować można czcionkę bezszeryfową np. Arial, Nimbus Sans. Czcionki bezszeryfowe stosowane są w publikacjach elektronicznych, dobrze czyta się je na ekranie komputera, czy smartfonu.
• Zazwyczaj wielkość czcionki tekstu głównego wynosi 12 punktów (najczęściej 10-12), a wielkość nagłówków 14 punktów.
• W tekście dokumentów naukowych stosuje się czarny kolor czcionki.
• Akapity. Stosowanie akapitów w tekstach naukowych jest konieczne, podział na bloki tekstu ułatwia czytanie i pozwala na oddzielenie jednej myśli/wątku od drugiego. Akapity wyróżnia się wcięciem, mogą też mieć nieco większy odstęp od poprzedzającego tekstu, lecz nie wstawiamy dodatkowej pustej linii przed nowym akapitem.
• Interlinia. Odstęp między wierszami tekstu wpływa na jego czytelność. W tekstach naukowych stosuje się odstęp o wartości 1,5.
• Wyrównanie tekstu. Tekst pracy naukowej powinien być wyjustowany (wyrównany do lewego i prawego marginesu). Nadaje to pracy elegancki wygląd.
• Wyróżnienia. W tekstach naukowych stosowane są zazwyczaj do nagłówków, może to być pogrubienie lub pochylenie tekstu.
• Numerowanie i wypunktowanie. Lista numerowana/wypunktowana powinna składać się z conajmniej 3 elementów. Rownież te elementy należy stosowac jednolicie, czyli używać tego samego typu numerowania oraz tych samych znaków wypunktowania w całym dokumencie.
• Odnośniki/odsyłacze. Stosowane są zwykle do utworzenia spisu literatury (bibliografii). Wszystkie teksty naukowe, w tym prace dyplomowe/zaliczeniowe muszą zawierać spis literatury. Umieszcza się go na końcu dokumentu. Ma postać ponumerowanej listy. Istnieje wiele sposobów formatowania spisu literatury. Zazwyczaj najpierw podawane są nazwiska i imiona autorów, następnie tytuł pracy/książki, nazwa czasopisma/wydawnictwo, rok wydania i numery stron.
• Marginesy. Praca, która ma zostać wydrukowana musi zawierać marginesy. Zazwyczaj stosuje się marginesy lustrzane 2,5 cm, a w przypadku prac, które mają zostać oprawione, dodaje się dodatkowy centymetr od strony wewnętrznej (tam, gdzie znajdzie się grzbiet oprawionej pracy). Dla prac dyplomowych jest to zwykle lewy margines, ponieważ prace te drukuje się jednostronnie.
• Spis treści. Jest niezbędnym elementem każdej pracy dyplomowej. Powinien być utworzony automatycznie, tak aby mógł być automatycznie aktualizowany.
• Tabele i grafiki. W tabelach, podpisach tabel oraz podpisach rysunków stosuje się ten sam krój pisma co w tekście głównym, wielkość czcionki może być mniejsza. Wszystki tabele w tekście powinny być jednakowo sformatowane.
• Numeracja stron. Strony pracy naukowej muszą być ponumerowane, numerację stron umieszcza się w stopce. Na stronie tytułowej nie umieszcza się numeru strony, a numeracja pracy zaczyna się od 2.
• Znaki interpunkcyjne. Wszystkie znaki interpunkcyjne stawia się bezpośrednio za wyrazem je poprzedzającym. Nie stawiamy przed nimi spacji! Wyjątkiem jest myślnik reprezentowany przez znaki pauzy (—) i półpauzy (–), które otacza się z obu stron spacjami. Uwaga! Nie można mylić myślnika z podobnym znakiem ortograficznym: łącznikiem, zwanym ćwierćpauzą, który stosuje się do łączenia wyrazów bezpośrednio, bez spacji np. biało-czerwony, β-karoten.
• Po tytułach (pracy, rozdziału, podrozdziału), itp. nie stawia się kropki.

Utwórz na Dysku Google katalog o nazwie tiwc5

ZADANIE 1

Skopiuj na dysk lokalny plik: 1.txt (Kliknij link prawym klawiszem myszy i wybierz Save Link As...)

Otwórz w edytorze LibreOffice Writer pobrany przez Ciebie plik tekstowy.

Jest to krótki tekst naukowy (fragment pracy magisterskiej), który nie został jeszcze sformatowany. Nagłówek, czyli tutaj tytuł rozdziału nie jest wyodrębniony, odstępy między liniami są zbyt małe, a tekst jest automatycznie wyrównany do lewej krawędzi.

Po prawej stronie tekstu możesz zauważyć tzw. sieroty (zaznaczone czerwonymi okręgami).
Są to krótkie wyrazy, najczęściej spójniki, czy przyimki, ale także tytuły naukowe lub podobne, których nie można pozostawić na końcu poprzedniej linii, ponieważ tworzą logiczny ciąg myślowy z następującym po nich wyrazem. W powyższym tekście kilka razy występuje "i", "na", czy "poza". Podobnie, błędem typograficznym jest pozostawienie sieroty na początku linii, na przykład w imionach takich jak Mieszko I, czy Jan Paweł II, liczby muszą znajdować się w tej samej linii co imiona.

Spróbujmy sformatować tekst, aby był zgodny z zasadami opisanymi powyżej.

Zaznacz cały tekst, wykorzystaj do tego skrót Ctrl+A, cały tekst zostanie podświetlony i będzie można wygodnie formatować tekst w całości.

• Zmień czcionkę na Times New Roman (lub Nimbus Roman) o wielkości 12 punktów.
  
• Ustaw odstęp między wierszami tekstu na 1,5. Wykorzystaj menu górne (na samej górze ekranu) : Format → Odstępy → Interlinia 1,5
  
• Wyrównaj tekst do obu krawędzi (justowanie). Użyj przycisku z menu graficznego na górnym pasku programu. Alternatywnie możesz użyć skrótu klawiszowego Ctrl+J
  
  
  
  
• Sformatuj nagłówek. Zaznacz teraz tylko pierwszy wiersz pliku. Z menu górnego Style wybierz Nagłówek 4.
  
  

  
  Tytuł rozdziału jest teraz dobrze czytelny:
  

  
  
• Teraz zajmiemy się problemem sierot. Aby pozbyć się sierot, należy posłużyć się tak zwaną miękką spacją, którą możemy wstawić między wyrazy używając klawiszy Ctrl + Shift + Spacja. Edytor tekstu oddzielone miękką spacją wyrazy zawsze przenosi razem do następnej linii. Zatem podczas edycji pliku, dopisywania lub usuwania części tekstu, wyrazy te nigdy nie zostaną rozdzielone.

  Przejdź na koniec czwartej linii tekstu, ustaw kursor za wyrazem "i":

  

  
  Usuń zwykłą spację między wyrazami i oraz jest, a zamiast niej wstaw miękką spację (Ctrl+Shift+Spacja). Co się stało?
  Oto wyraz "i" nie jest już sierotą, ponieważ został przeniesiony do następnej linii, a w miejscu spacji pojawił się szary prostokąt oznaczający miękką spację. Jest to tylko oznaczenie i nie będzie widoczne po wydrukowaniu pliku.

  

  
  W identyczny sposób potraktuj wszystkie pozostałe sieroty.
  

• Na początku tego rozdziału należy zastosować wcięcie. W przypadku dłuższych rozdziałów, w których tekst dzielony jest na akapity, wcięcia stosuje się na początku każdego nowego akapitu.
  Najprostszą metodą utworzenia wcięcia jest użycie tabulatora. Wstaw jeden tabulator (klawisz TAB) na samym początku tekstu.
  
  

  
  Uwaga! Podczas edycji pliku, część wyrazów przesuwa się do kolejnych wierszy i mogą pojawić się nowe sieroty. Jeśli tak się stanie, pozbądź się ich używając miękkiej spacji.

Zapisz plik na dysku lokalnym pod nazwą opioidy.odt (upewnij się, że wybrałeś odpowiednie rozszerzenie z rozwijanego menu).

Przyjrzyj się teraz jak wygląda Twój plik. Powinieneś uzyskać następujący rezultat:

Zwróć uwagę, że na szczycie drugiej strony pojawił się samotny wiersz. Jest to tak zwany bękart (wiersz zawieszony). Jest to także błąd typograficzny. Podobnym błędem jest pozostawienie pierwszego wiersza akapitu na dole poprzedniej strony (tak zwany szewc).

Jak zatem pozbyć się takiego bękarta?
W menu górnym Format → Akapit → Przepływ tekstu znajduje się opcja Kontroluj bękarty, ale nie zawsze daje ona zadowalające wyniki. Dobrą metodą jest przeedytowanie tekstu w taki sposób aby go skrócić, żeby zmieścił się na poprzedniej stronie. Jeśli nasz tekst jest już idealny i nie chcemy/nie możemy nic już w nim zmieniać, można odrobinę zmniejszyć odstępy między liniami wewnątrz akapitu.
Zaznaczamy zatem tekst i wybieramy z menu górnego Format → Akapit → Wcięcia i Odstępy. Wybierz Interlinia i opcję Proporcjonalna.

Obecna interlinia (ustawiona przez Ciebie wcześniej) wynosi 1,5, co odpowiada mniej więcej 150% odstępu. Ustaw zatem mniejsze odstępy (powinno to być około 140% - 130%). Zatwierdź wybór i oto pozbyliśmy się bękarta:

Zapisz ponownie plik pod tą samą nazwą i zamknij go. Prześlij plik na dysk Google do katalogu tiwc5

ZADANIE 2

Skopiuj do swojego katalogu domowego plik: gpcr.odt oraz plik: gpcr.png
Otwórz pobrany przez Ciebie plik tekstowy w edytorze LibreOffice Writer.

Plik gpcr.odt zawiera fragment pracy magisterskiej. Zwróć uwagę, że rozdział jest już prawidłowo sformatowany, a tekst podzielony na trzy akapity. Na końcu drugiego akapitu w tekście mowa jest o rysunku. Twoim zadaniem będzie prawidłowe wstawienie grafiki do tekstu.

Grafika, którą wstawia się do pracy naukowej, nie może pojawić się w tekście zanim pojawi się odwołanie do niej. W przypadku tego tekstu, rysunek może pojawić się dokładnie za miejscem, w którym był wspomniany.

Odszukaj fragment "Rysunku 1" i, wstaw za nim ENTER i wybierz z menu górnego: Wstaw → Obraz... i wybierz zapisany plik gpcr.png

Do tekstu zostanie wstawiony obraz:

W pracy dyplomowej grafiki zwykle umieszcza się centralnie i nie powinny być one opływane przez tekst.
Domyślnie po wstawieniu obraz położony jest już centralnie, ale widzimy, że tekst kolejnego akapitu znajduje się po lewej stronie. Kliknij prawym klawiszem myszy na obraz i wybierz: Opływanie → Bez opływania:

Obraz jest teraz prawidłowo położony względem tekstu:

Każdy rysunek umieszczany w pracy naukowej musi mieć podpis. Podpis dodaje się w sposób automatyczny.
Kliknij grafikę prawym klawiszem myszy i wybierz: Wstaw podpis:

Wpisz podpis rysunku (Schemat budowy GPCR), należy tu także zdefiniować kategorię (Rysunek), separator (kropkę i spację) oraz pozycję (zwyczajowo rysunki w pracach dyplomowych podpisuje się u dołu, natomiast tabele u góry).

Widoczne oznaczenia w postaci szarych poziomych linii nad i pod rysunkiem są znakami niedrukowanymi, nie będą widoczne po wydrukowaniu pracy.
W menu pod prawym klawiszem myszy: Format obrazu dostępne są inne opcje formatowania, które można wykorzystać. Można zmienić właściwości samej grafiki (rozmiar, kadrowanie), jak i jej położenie na stronie, np. odstępy od opływającego ją tekstu (jeśli korzystamy z tej opcji).
Zakotwiczenie obrazu: pod prawym klawiszem myszy, dostępna jest opcja Kotwica, która definiuje pozycję obrazu w dokumencie. W zależności od wybranej opcji, podczas modyfikacji dokumentu, grafika może zmienić swoje położenie lub pozostanie w miejscu. Nasz obrazek powinien być związany z akapitem, którego treść ilustruje. Wybierz zatem: Kotwica → Do akapitu.

Zapisz plik jako gpcr1.odt
Prześlij go na dysk Google do katalogu tiwc5

ZADANIE 3

W programie Libre Office można zastosować dwa rodzaje przypisów: przypisy dolne (u dołu strony) oraz przypisy końcowe (na końcu dokumentu). Przypisy dolne zazwyczaj stosowane są do wyjaśnienia jakiegoś pojęcia, znaczenia wyrazu lub zastosowanego oznaczenia, natomiast przypisy końcowe to zwykle przypisy bibliograficzne.
Do utworzenia spisu literatury w pracy dyplomowej zazwyczaj stosuje się przypisy końcowe, które połączone są z tekstem odnośnikami/odsyłaczami. Do utworzenia ich najwygodniej jest stosować cyfry arabskie.

Na poniższej grafice widoczny jest dokument (fragment pracy doktorskiej) zawierający prawidłowo wykonany spis literatury:

Wykorzystując powyższy przykład jako wzór, wykonaj spis literatury.

Skopiuj do swojego katalogu domowego plik: superkwasy.odt oraz plik: bibliografia.pdf
Otwórz plik superkwasy.odt w edytorze LibreOffice Writer.

Przejdź teraz w tekście do miejsca, gdzie ma znaleźć się pierwszy odnośnik. Wstaw nawiasy kwadratowe i ustaw kursor pomiędzy nimi.
Z menu górnego wybierz: Wstaw → przypis dolny i końcowy → przypis końcowy:

Odnośnik zostanie wstawiony, a kursor przeskoczy na ostatnią stronę dokumentu, gdzie należy wpisać pierwszą pozycję literaturową (spis znajdziesz w pliku bibliografia.pdf).

Jeśli numeracja jest automatycznie ustawiona na cyfry arabskie, jest w porządku. Jeśli jest inna (np. rzymska), trzeba ją zmienić. W tym celu zaznacz odnośnik i wybierz z menu górnego: Narzędzia → przypisy dolne i końcowe. W oknie, które się pojawi (Ustawienia przypisów dolnych/końcowych) wybierz Numeracja 1 2, 3, ... Zacznij do 1. Ustaw znaki, które mają pojawić się przed lub po przypisie. Pole Przed pozostaw puste, a w polu Po wpisz kropkę, a za nią spację (. ).

W podobny sposób wstaw pozostałe odnośniki i uzupełnij przypisy, zgodnie z listą. Tam, gdzie obok siebie występuje więcej odnośników, wstaw pomiędzy nimi przecinki (patrz przykładowa grafika z fragmentem pracy doktorskiej).

Kiedy uzupełnisz cały spis, potrzebny będzie do niego nagłówek. Nad przypisami końcowymi, u góry strony, kliknij lewym klawiszem myszy. Pojawi się Główka (przypis końcowy) Kliknij znak +. Kursor przeskoczy do treści główki. Wpisz tam BIBLIOGRAFIA. Zaznacz ten wyraz i przy pomocy menu górnego Style, sformatuj go jako Nagłówek 3.

Aby wyjść z edycji główki, kliknij gdzieś w ciele dokumentu.
Porównaj teraz swoją pracę z → przykładem.
Jeśli wszystko wygląda tak samo, zapisz plik pod nazwą literatura.odt. Prześlij plik na dysk Google do katalogu tiwc5

Przyjrzyj się teraz tekstowi (jest to fragment pracy doktorskiej) na poniższej grafice:

Zwróć uwagę na odnośniki literaturowe. W ostatnim zdaniu ponownie pojawia się odesłanie do pierwszej pozycji literaturowej. Jeśli chcemy po raz kolejny odesłać czytelnika do istniejącej już pozycji literaturowej, nie możemy użyć ponownie odnośnika, ponieważ zdublowalibyśmy tę pozycję na liście literatury. Jest to niedopuszczalne.

W takiej sytuacji musimy zastosować odsyłacz do istniejącej pozycji w bibliografii.

Skopiuj do swojego katalogu domowego plik: receptory.odt
Otwórz plik receptory w edytorze LibreOffice Writer.

Ustaw kursor w ostatnim nawiasie kwadratowym przed pozycjami 4 i 5 (zawsze należy zachować odpowiednią kolejność cytowania). Z menu górnego wybierz: Wstaw → Odsyłacz.

Pojawi się okno:

Wybierz odpowiednie opcje: Przypis końcowy, pozycję literaturową, do której ma prowadzić odesłanie oraz odwołanie. W tekście pojawi się 1, która będzie odsyłaczem do pozycji literaturowej numer 1.
Popraw teraz formatowanie odsyłacza: ustaw indeks górny, aby odsyłacz nie odróżniał się od odnośników. Wstaw za 1 przecinek i spację.
Zapisz plik pod nazwą receptory1.odt. Prześlij plik na dysk Google do katalogu tiwc5

ZADANIE 4

Skopiuj do swojego katalogu domowego trzy pliki: aniony-tekst.odt, rysunek 1, rysunek 2 oraz aniony.pdf

Otwórz plik aniony.pdf. To jest plik wzorcowy. Zawiera wybrane fragmenty pracy doktorskiej. Twoim zadaniem jest stworzenie dokładnie tak sformatowanego pliku. Wykorzystaj do tego pobrane przed chwilą pliki: aniony-tekst.odt oraz rysunki 1 i 2.

• Pamiętaj o odpowiednim formatowaniu: czcionki, odstępy, marginesy itp.
• Zastosuj poznane w tym ćwiczeniu zasady edycji plików.
• Wykorzystaj style do utworzenia odpowiednich nagłówków (zwróć uwagę na odpowiednie poziomy nagłówków).
• Umieść automatyczny spis treści na dodanej przez Ciebie pierwszej stronie.
• Wstaw numery stron.
• Wstaw rysunki 1 i 2 w odpowiednich miejscach, podpisz je.
• Wykonaj i sformatuj spis literatury.
• Zadbaj o sieroty i inne pokrzywdzone przez los wyrazy lub fragmenty tekstu ;)

Zapisz gotowy plik pod nazwą aniony-sformatowany.odt. Prześlij plik na dysk Google do katalogu tiwc5