Ligandy receptorów opioidowych
Endogennymi (naturalnymi) ligandami receptorów μ-opioidowych są endorfiny i endomorfiny, receptorów δ-opioidowych – enkefaliny, a κ-opioidowych – dynorfiny. Substancje te są agonami receptorów opioidowych, lecz ich działanie w porównaniu do niektórych egzogennych ligandów jest stosukowo słabe. Endogenne peptydy dla receptora nocyceptyny zostały odkryte najpóźniej i jest to m.in. nocyceptyna – orfanina FQ (N/OFQ), która różni się budową oraz sposobem działania od ligandów innych receptorów opioidowych i nie oddziałuje z żadnym z nich poza receptorem NOP.Najstarszym opioidem stosowanym od dawna jest morfina. Otrzymywana jest z maku lekarskiego Papaver somniferum jako opium (wysuszony sok mleczny zebrany z nacięcia niedojrzałych makówek), w którym występują też inne substancje aktywne. Związki obecne w opium, z morfiną włącznie, nazywane są opiatami. Morfina posiada silne właściwości analgetyczne (działanie mające na celu zniesienie odczuwania bólu bądź znieczulenie miejscowe bez utraty przytomności), dzięki czemu podawana jest przy bolesnych chorobach np. nowotworach. Obok silnego działania znieczulającego ma też wiele efektów ubocznych takich jak niewydolność oddechowa, świąd, zaparcia oraz psychiczne i fizyczne uzależnienie. Powtarzanie dawek morfiny, podobnie jak innych leków opioidowych, powoduje powstawanie tolerancji na lek. Z wyżej wymienionych powodów wciąż poszukiwane są związki, które wykazywałyby lepsze efekty terapeutyczne lub były równie skuteczne jak morfina, ale wywołujące mniej efektów ubocznych. W medycynie stosowane są również pochodne morfiny m.in. heroina (diacetylowana pochodna morfiny) podawana w niektórych krajach jedynie osobom w stanie agonalnym. Ma ona krótkie działanie analgetyczne, łatwo uzależnia oraz wywołuje objawy narkotyczne. Inną pochodną morfiny jest kodeina (metylomorfina), która stosowana jest w lecznictwie. Działa przeciwbólowo, przeciwkaszlowo oraz przeciwbiegunkowo, lecz również wywołuje uzależnienia, euforię, senność, apatię oraz reakcje alergiczne. Działania analgetyczne nie jest jedynym efektem terapeutycznym stosowanych leków opioidowych, np. loperamid jest powszechnie stosowany w objawowym leczeniu ostrej i przewlekłej biegunki. Hamuje perystaltykę jelit, oddziałując z głównie z receptorem MOP, czego wynikiem jest lepsza resorpcja wody w organizmie. Co ciekawe i niespotykane wśród innych opioidowych ligandów, lek ten nie ma wpływu na układ nerwowy, co pozwala na jego stosowanie bez konsekwencji uzależnienia. Loperamid wywołuje jednak inne działania niepożądane, jak wymioty, wysypki , senność, bóle głowy i zaparcia. Antagonem opioidowym powszechnie stosowanym do leczenia chorób wywołanych uzależnieniem, najczęściej morfiną (morfinizm) oraz heroiną (heroinizm), jest nalokson. Jest on głównie antagonem MOPR, skutecznie blokującym miejsce wiązania agonów – morfiny i heroiny, powodując praktycznie natychmiastową detoksykację u osób, które przedawkowały opioidy. Ważnym aspektem jest to, że nalokson wywołuje niestety inne niepożądane efekty jak obrzęk płuc, wymioty, arytmia serca oraz istnienie ryzyka nagłego spadku aktywności podczas leczenia zapaści oddechowej.