Rafał Ślusarz

 
 
 
 

Jak unikać drapieżnych czasopism i wydawców?


Definicje

Drapieżni wydawcy, drapieżne czasopisma (ang. predatory publishers, predatory journals) to wydawcy lub czasopisma, które zazwyczaj są legalne (rzeczywiście istniejące, zarejestrowane i działające zgodnie z przepisami prawa kraju, w którym działają), ale podejmują mocno dyskusyjne działania, zazwyczaj (i przede wszystkim) nastawione na własny zysk.
"Działania nastawione na zysk" oznaczają w tym kontekście pobieranie wysokiej opłaty, zazwyczaj w postaci article processing charge) - co samo w sobie nie jest złe lub nielegalne, ponieważ jest normalną praktyką czasopism w tzw. "otwartym dostępie" (ang.: open access (external link)). Złe jest zazwyczaj to, że za wysoką opłatą najczęściej nie stoi wysoka jakość procesu wydawniczego - przede wszystkim brak najlepszej możliwej oceny manuskryptu przedłożonego do opublikowania. Drapieżni wydawcy nie korzystają z usług niezależnych recenzentów, wybierani recenzenci nie są specjalistami w ocenianym temacie lub przesłane do nich materiały recenzują sami, nawet jeżeli oceniany materiał nie leży w dziedzinie ich zainteresowań naukowych.
Możliwe są też innego rodzaju problemy - na przykład techniczne, jak:

Działania nastawione na zysk najczęściej wiążą się z obniżeniem wartości naukowej publikowanych wyników badań, brakiem rzetelności oceny/weryfikacji publikowanego materiału a przez to brakiem wiarygodności prezentowanych wyników.

Nie oznacza to jednak, że wszystkie wyniki publikowane w drapieżnych czasopismach są bezwartościowe i nie należy się nimi posługiwać w swojej pracy naukowej, ani ich w niczym uwzględniać. Oznacza to, że mogą to być wyniki niskiej wartości merytorycznej lub, co gorsza, bez poparcia naukowego, wymyślone lub wytworzone w sposób oderwany od procesu naukowego, bo właśnie takie wyniki mają szansę na przyjęcie do publikacji właśnie w tego typu czasopismach/przez takich wydawców.

Jak rozpoznać drapieżne czasopismo?

Należy tu także wspomnieć o historycznie istotnej liście Jeffreya Bealla (external link) (ang.: Beall's list, Uniwersytet Kolorado), powstałej w 2010 roku, opisanej w tym artykule (external link). Lista ta od początku zawierała spis potencjalnych, możliwych lub prawdopodobnych drapieżnych wydawców”, którzy, jak twierdził autor listy, wykorzystywaliby lub oszukiwali autorów (oryginalny artykuł).
Jeżeli wybrane przez nas czasopismo znajduje się na tej liście, to raczej powinniśmy zmienić nasz wybór.

Czy to się dzieje naprawdę?

Skala problemu jest duża. Namiastką próby odpowiedzi na to pytanie może być artykuł polskich badaczy, którzy na potrzeby własnego eksperymentu stworzyli postać Anny Olgi Szust (Anna O.Szust), spreparowali jej życiorys, założyli kilka kont w portalach społecznościowych, dopisali fałszywą afiliację oraz wymyślony dorobek naukowy, po czym w jej imieniu zwrócili się w sumie do 360 czasopism z podaniem o przyjęcie jako edytora.
Edytorzy w czasopismach decydują, czy artykuł jest recenzowany i przez kogo oraz czy zgłoszony do publikacji manuskrypt powinien zostać odrzucony, poprawiony czy przyjęty. Takie role były zwykle przypisywane uznanym ekspertom w dziedzinie czasopisma i są uważane za stanowiska prestiżowe. Anna O.Szust zdecydowanie nie kwalifikowała się do tego typu roli, jednak w odpowiedzi na "jej aplikacje" otrzymała wiele propozycji zostania edytorem lub nawet głównym edytorem. Wśród otrzymanych odpowiedzi była także prośba o wniesienie opłaty za przyjęcie jej jako edytora, oraz propozycja zorganizowania własnej konferencji, z której zyski zostałyby podzielone pomiędzy nią a czasopismem publikującym na swoich łamach materiały pokonferencyjne.

W opisanym eksperymencie autorzy wybrali po 120 czasopism z każdej z trzech grup:

Annie O.Szust udało się zostać edytorem w 40-tu czasopismach z listy Bealla, 8-miu czasopismach z listy DOAJ i w żadnym z listy JCR. Oto uzyskane wyniki:

Wyniki badania - wykres Źródło: Analiza własna P.S. et al (ref. poniżej), © 2017 Macmilan Publishers Limited, part of Springer Nature.

Pełen opis eksperymentu i uzyskanych wyników można znaleźć w publikacji Predatory journals recruit fake editor, P. Sorokowski, E. Kulczycki, A. Sorokowska, K. Pisanski, Nature 2017, 543, 481–483, DOI: 10.1038/543481a (external link)

Czym to grozi?

Tu pojawia się ta wątpliwa część zagadnienia.
Artykuły publikowane w czasopismach open-access są wolnodostępne dla czytelników, mogą być więc częściej czytane i cytowane. Jeżeli są częściej cytowane, to rożnie IF danego czasopisma. Im wyższy IF czasopisma, w którym się opublikowaliśmy - tym "lepiej" dla nas: mamy wyższe współczynniki sumaryczne (własny IF oraz indeks Hirscha (external link)), ilości cytowań, jesteśmy rozpoznawalni i w ogóle same korzyści, ALE...
Jeżeli czasopismo, w którym osiągamy takie korzyści okazuje się być czasopismem drapieżnym, to istnieje realne zagrożenie usunięcia takiego czasopisma z baz indeksujących, a to oznacza, że nasze współczynniki spadną, nie wzrośnie już ilość cytowań naszych prac, zaś my staniemy się tymi "gorszymi" autorami, publikującymi w czasopismach o złej reputacji. Trudne będzie dowodzenie, że staliśmy się ofiarami, że nie było naszym celem opublikować się w czasopiśmie o niskim standardzie, bez weryfikacji itp. Nasze wyniki są z założenia skazane na "potępienie" i zapomnienie - okazują się stracone.

Wykluczenia z indeksowania mają miejsce, ciągle. Na przykład Scopus publikuje pełną listę czasopism, które są indeksowane, ale także tych, które indeksowane już nie są. Taka połączona lista jest dostępna w pliku dostępnym na tej stronie (external link) (nas oczywiście interesuje część Scopus discontinued sources list).

Jak się przed tym bronić?

Nie publikować w czasopismach o wątpliwej reputacji.

Aby ułatwić sobie weryfikację, czy dane czasopismo należy do grupy drapieżnych, lub jest co najmniej podejrzane o złe praktyki, można wykorzystać powyższą listę "Jak rozpoznać drapieżne czasopismo".
Można też posłużyć się narzędziem przygotowanym przez ogólnoświatową inicjatywę Think. Check. Submit. (external link) - dostępnym także w języku polskim: checklist (po polsku) (external link)

Publikuj (mądrze), a przetrwasz! (Publish or perish (external link) (EN))

↑↑↑


  Data ostatniej modyfikacji strony: 02.05.2023 r.